‘Waarvoor heeft God mij geschapen?’

Noëlle Assen (S3466868)
Janna Stok (S3469328)

“Wie heeft alles geschapen?” en “Waarvoor heeft God mij geschapen?” zijn de eerste vragen die “De Eerste Katechismus” stelt. Een Katechis-mus is een boek dat wordt gebruikt in christelijke kerken en christelijk onderwijs om de leer van het geloof over te brengen (Van Dale, z.d.). De Eerste Katechismus is geschreven door Joannes Henricus Gerardus Jansen, in het jaar 1933. Hij was destijds de aartsbisschop van Utrecht (Jansen, 1933). Het boekje is geschreven in vraag- en antwoordvorm. De Eerste Katechismus krijgt hierdoor een didactisch karakter. Het boekje leert kinderen van jongs af aan de beginselen van het katholieke geloof aan. Zo leren zij bijvoorbeeld de belang-rijkste gebeden en hoe ze deze ter gehore moeten brengen. “Ik moet altijd een mooi kruis maken. Langzaam en Eerbiedig” is een voorbeeld waarop de Katechismus omschrijft hoe de kinderen moeten bidden. De bedoeling was dat leerlingen De Eerste Katechismus uit hun hoofd leerden. 

Al vanaf de jaren zestig van de negentiende eeuw riepen Nederlandse bisschoppen, zoals Jansen, ouders op om hun kinderen naar katholieke scholen te sturen (Vanderstraeten, 2002). Katholieke scholen bestaan sinds de Grondwet van 1848 waarin de vrijheid van onderwijs werd vastgesteld. Katholieke scholen werden in die tijd echter niet gefinancierd door de overheid (Noordman, Rietveld-Van Wingeren & Bakker, 2010).
Wat maakte het katholieke onderwijs dan uiteindelijk wel mogelijk? Dit heeft alles te maken met de schoolstrijd. In de schoolstrijd streden rooms-katholieken en orthodox-protestanten, samen de ‘confessionelen’ genoemd, tegen de liberalen. De confessionelen zetten zich samen in voor onderwijsfinanciering vanuit de overheid, net als bij de openbare scholen (Los, 2012). De onderwijswet van 1878 maakte bijzonder onderwijs door hogere kwaliteitseisen nagenoeg onbetaalbaar (Lenders, 2012). Na een lange strijd werd in de grondwetswijziging van 1917 de gelijke financiering van het onderwijs opgenomen. Na deze wetswijziging nam het aantal bijzondere scholen sterk toe (Centraal Bureau Statistiek, 1935). Om de katholieke leer op school te onderwijzen maakten scholen onder andere gebruik van De Eerste Katechismus. 

Hoe is het katholieke onderwijs in de opvoeding van die tijd te plaatsen? Rond de jaren ‘30 ontwikkelde Adolf Adler de Individualpsychologie. Verschillende groepen hingen deze opvoedingsleer destijds aan. De Individualpsychologie normaliseerde de ‘ikzucht’ en ‘zakelijkheid’ van kinderen. Ook stelde het de zelfverwerkelijking bij kinderen centraal.
Volgens christenen was het hoofddoel van opvoeding echter zelfbeheersing en niet zelfverwerkelijking (Bakker, 2009). Het was voor katholieken van belang dat kinderen werden opgevoed tot harmonische, katholieke mensen. Opvoeding was een kwestie van geduld en godsvertrouwen. Ook was het niet goed om als ouder je eigen zin door te drijven: ouders moesten het resultaat aan God overlaten. Ze moesten in de opvoeding consequent zijn, met als leus: ‘Strak in de grote lijnen, toegeeflijk in het kleine’ (Chorus, 1957). Binnen het katholiek onderwijs leerden kinderen zelfbeheersing, aan de hand van de Eerste Katechismus. De Eerste Katechismus beschreef aan welke zonden kinderen zich niet schuldig mochten maken. Deden zij dit wel, dan zouden zij worden gestraft (Jansen,1933). De Eerste Katechismus omschrijft ongehoorzamen als ‘ongelukkige engelen’ of ‘duivels’. Wat er zou gebeuren wanneer je ongehoorzaam was, maakte de volgende zin duidelijk: “God heeft ze gestraft. Ze moesten naar de hel. Daar zijn ze ongelukkig voor altijd. De ongehoorzame engelen heten: Duivels” (Jansen, 1933)

In 2017 gingen 7 op de 10 leerlingen naar een bijzondere school (Centraal Bureau Statistiek, 2017). Tegenwoordig zijn er veel verschillende vormen van het (algemeen) bijzonder onderwijs. Voorbeelden hiervan zijn Jenaplanscholen, Montessorischolen, Islamitische scholen en ook katholieke scholen. Deze scholen geven les op basis van een pedagogische visie op het onder-wijs, een bepaalde levensovertuiging of een godsdienst (Rijksoverheid, 2018). De vrijheid van onderwijs is opgenomen in artikel 23 van de grondwet. Artikel 23 kwam recent nog in het nieuws doordat er sprake zou zijn van radica-lisering op een islamitische school. Het grondrecht vrijheid van onderwijs is dus nog steeds een issue in de huidige politiek: men zou kunnen spreken over een nieuwe schoolstrijd (Boersema, 2019).


Literatuur:
Bakker, N. (2009). De ‘goede’ opvoeding in het gezin: over veranderende kwaliteits-normen in de twintigste eeuw. In Het pedagogisch quotiënt: Pedagogische kwaliteit in opvoeding, hulpverlening, onderwijs en educatie. (pp. 22-41) Deventer: Bohn Stafleu van Loghum.

Boersema, W. (2019, 23 september). Wat wil de politiek nou eigenlijk met de
onderwijsvrijheid? Trouw. 

Centraal Bureau Statistiek. (2017, 22 september). Ruim 70 procent leerlingen naar 
bijzonder onderwijs. Geraadpleegd op 5 oktober 2019, van https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2017/38/ruim-70-procent-leerlingen-naar-bijzonder-onderwijs

Chorus, A. M. J. (1957). Paedagogische Reeks: Wat kan en wat moet mijn kind worden?  (1ste editie). Aartsbisdom Utrecht: Katholieke Actie.

Jansen, J. H. G. (1933). De Eerste Katechismus. Utrecht: Wed. J.R. van Rossum.

Katechismus. (z.d.) In Van Dale Online. Geraadpleegd op 3 oktober 2019, van 
https://www.vandale.nl/gratis-woordenboek/nederlands/betekenis/catechismus
#.XZW_kkYzbIU

Lenders, J. (2012). Jet Rijlaarsdam, ‘Want ik verlang zeer naar de school’. Twee 
schoolhoofden en de dagelijkse gang van zaken bij het openbaar onderwijs in 
Schoonhoven in de tweede helft van de negentiende eeuw.

Noordman, J. M. A., Rietveld- Van Wingerden, M., & Bakker, P. C. M. (2010). Vijf 
opvoeden in Nederland (2de editie). Assen: Koninklijke Van Gorcum.

Rijksoverheid. (2018, 7 maart). Openbaar en bijzonder onderwijs. Geraadpleegd op 3 oktober 2019, van https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/vrijheid-van-onderwijs/openbaar-en-bijzonder-onderwijs

Vanderstraeten, R. (2002). Cultural Values and Social Differentiation: The Catholic 
Pillar and Its Education System in Belgium and The Netherlands. Compare, 
32(2), 133–48.